Wiele osób zadaje sobie pytanie – czym jest rozwód w jaki sposób się go przeprowadza? Z prawnego punktu widzenia, rozwód, jako jedna z czołowych instytucji prawa rodzinnego, stanowi rozwiązanie przez sąd ważnego związku małżeńskiego. Orzeczenie rozwodu następuje w postępowaniu procesowym, na podstawie pozwu złożonego przez jednego lub oboje małżonków. Na skutek orzeczenia rozwodu następuje ustanie małżeństwa, ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi.

Zgodnie z przepisami ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, każdy z małżonków może żądać, aby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.

Przepisy nie definiują, czym w istocie jest zupełny i trwały rozkład pożycia. Mając jednak na względzie obowiązujące w tym przedmiocie poglądy doktryny prawniczej, należy wskazać, że: W odniesieniu do pojęcia zupełności rozkładu pożycia utrwalił się w judykaturze trafny pogląd, podzielony w nauce prawa, (...) że rozkład pożycia małżonków jest zupełny, gdy wszystkie więzy łączące małżonków (duchowe, fizyczne i gospodarcze) uległy zerwaniu. Jeżeli przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy więzi gospodarczej, wywołane szczególnymi okolicznościami (np. wspólnym zamieszkiwaniem), rozkład pożycia można mimo to uznać za zupełny. (...) do uznania, że między małżonkami brak jest wspólnoty duchowej, nie jest konieczne stwierdzenie przez otoczenie wrogiego lub choćby niechętnego stosunku do siebie. Zachowanie poprawnych stosunków, utrzymywanie kontaktów, chociażby w interesie wspólnych dzieci, nie musi koniecznie oznaczać, że więź duchowa małżonków istnieje (…) (tak: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2020).

Rozkład pożycia jest trwały, gdy doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że na tle okoliczności konkretnej sprawy powrót małżonków do pożycia nie nastąpi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków.

Na marginesie należy wskazać, że mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W tym miejscu należy jednoznacznie zaznaczyć, że nie ma innej możliwości doprowadzenia do rozwodu, aniżeli poprzez odpowiednie orzeczenie sądu. Co za tym idzie, uznaje się, ze nie jest dopuszczalne doprowadzenie do rozwodu w drodze postępowania pojednawczego.

Co jednak istotne,  możliwe jest ugodowe rozstrzygnięcie pewnych kwestii dotyczących rozwodu, jednak dopiero w toku postępowania sądowego, po uprzednim skierowaniu stron do mediacji przez sąd. Na gruncie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, w każdym stanie sprawy o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację.

Aby dokonać formalności niezbędnych do rozpoczęcia postępowania rozwodowego, należy złożyć stosowne żądanie w postaci pozwu o rozwód do właściwego dla przedmiotowej sprawy sądu. Pozew ten może złożyć każdy z małżonków. W przedmiocie właściwości rzeczowej sądu, należy wskazać, iż sądami właściwymi do rozpoznania spraw o rozwód są wyłącznie sądy okręgowe. Ponadto, powództwo o rozwód należy wnieść do sądu okręgowego właściwego miejscowo dla ostatniego miejsca zamieszkania małżonków, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwym będzie sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma - sąd miejsca zamieszkania powoda.

W tym miejscu warto również wskazać, że orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Dodatkowo, w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Należy przy tym wskazać, że zasadniczo rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Natomiast w braku porozumienia, o którym mowa powyżej, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.

Wskazania wymaga również, iż wniesienie do sądu pozwu o rozwód wiąże się z obowiązkiem uiszczenia opłaty sądowej od pozwu. W chwili obecnej opłata ta wynosi 600 zł. Ponadto, w razie zasądzenia alimentów na rzecz małżonka w orzeczeniu kończącym postępowanie o rozwód w I instancji, pobiera się od małżonka zobowiązanego opłatę stosunkową od zasądzonego roszczenia, a w razie nakazania eksmisji jednego z małżonków albo podziału wspólnego majątku pobiera się także opłatę w wysokości przewidzianej od pozwu lub wniosku w takiej sprawie.

Warto również wskazać, że sąd z urzędu zwraca stronie połowę uiszczonej opłaty od pozwu o rozwód w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie - po uprawomocnieniu się wyroku.