Kwestie dotyczące odpowiedzialności za długi spadkowe uregulowane są w księdze czwartej tytule siódmym Kodeksu cywilnego. Zasadą jest, że w skład spadku mogą wejść nie tylko określone aktywa, ale także pasywa, zwane długami. Z długami związana jest określona odpowiedzialność osoby (spadkobiercy), która je nabywa w drodze spadku. Jest to konsekwencja dziedziczenia w drodze sukcesji uniwersalnej. W rezultacie dziedziczenia spadkobierca staje się dłużnikiem wierzycieli spadkodawcy , a także dłużnikiem innych wierzycieli spadkowych.

Odpowiedzialność za długi spadkowe

W polskim systemie prawnym do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Jest to odpowiedzialność osobista, jednak ograniczona do przedmiotów wchodzących w skład spadku. W tym czasie majątek osobisty spadkobiercy zachowuje odrębność i pozostaje poza zasięgiem wierzycieli spadkowych.

Natomiast już od chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. Jest to moment, w którym spadkobierca złoży oświadczenie o przyjęciu spadku albo minie termin do złożenia tego oświadczenia. Wówczas jednak ostateczny zakres odpowiedzialności jest zależny od tego, czy majątek zostanie przyjęty wprost czy też z dobrodziejstwem inwentarza. Realizacja odpowiedzialności spadkobiercy może dokonywać się przy wykorzystaniu instrumentów wynikających z kodeksu postępowania cywilnego, tj. sądowego postępowania rozpoznawczego oraz sądowego postępowania egzekucyjnego. Wobec tego, możemy mówić o tzw. trzech fazach w ramach odpowiedzialności za długi spadkowe:

1)     od chwili otwarcia spadku do jego przyjęcia,

2)     od przyjęcia spadku do jego działu,

3)     po dziale spadku.

Proste przyjęcie spadku i przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza

W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Wówczas odpowiedzialność ta ma charakter nieograniczony. Zakres odpowiedzialności za długi jest zatem zależny od rodzaju złożonego przez spadkobiercę oświadczenia.

Natomiast zgodnie z art. 1032 § 2 KC, w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Jest to zatem odpowiedzialność o ograniczonym charakterze. Trzeba jednak pamiętać o tym, że takie ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. W takim przypadku spadkobierca odpowiada bez ograniczenia, mimo że złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub jest za takiego uważany. Dochodzi zatem wówczas do utraty dobrodziejstwa ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe.

Wobec tego, należy wskazać, że odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe jest następstwem jego wejścia w sytuację prawną spadkodawcy, jednak zakres tej odpowiedzialności nie zawsze pokrywa się z zakresem odpowiedzialności poprzednika prawnego. Ustanowienie odpowiedzialności za długi spadkowe w art. 1030 i 1031 ma zaś na celu zapewnienie odpowiedniej ochrony wierzycieli[6].