Zgodnie z art. 1519 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy dniami wolnymi od pracy, w które powinien przypadać odpoczynek pracownika są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy.
Pracą, którą pracownik wykonuje w niedzielę i święto, jest praca wykonywana między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.
Ograniczenie pracy w niedziele i święta
Mając na uwadze zmiany dotyczące tzw. niehandlowych niedziel, jak i pewne zmiany i obostrzenia dotyczące zarówno czasu pracy, ruchomego czasu pracy, jak i pracy w niedziele i święta, konieczne staje się zwrócenie uwagi na stosowane często, od dawna standardowo zasady czasu pracy, jego rozliczenia, ruchomego czasu pracy, pracy zmianowej, które są w szeregu zakładów pracy codziennością. Przede wszystkim, muszą zwracać uwagę i dla nich jest ta porada, Ci pracodawcy, którzy zatrudniają w różnego typu placówkach handlowych, sklepach, punktach usługowych, czy w usługach, które z natury rzeczy funkcjonują całą dobę bądź cały tydzień.
Na uwadze trzeba mieć 4 czynniki:
• dni w których są ograniczenia w możliwości zatrudniania (zakaz: niedziele i święta);
• jak i od kiedy liczy się czas w nd i święta
• wyłączenia i wyjątki;
• obowiązek udzielania dnia wolnego i co najmniej jednej niedzieli, obok alternatywnej wypłaty wynagrodzenia.
Rozpoczęcie i zakończenie niedzieli i święta
Święta, w trakcie których obowiązuje zakaz pracy zostały wskazane w Ustawie z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy w niedziele i święta. Są to święta narodowe oraz święta wyznaniowe Kościoła Rzymsko-Katolickiego, są to m.in. 1 stycznia, 6 stycznia, pierwszy dzień Wielkanocy itp.
Zarówno godzina rozpoczęcia, jak i godzina zakończenia „niedzieli bądź dnia wolnego” u każdego pracodawcy może zostać ustalona inaczej, jednakże należy w ustaleniu takim stosować przepisy prawa pracy. Zgodnie bowiem z Ustawą z dnia 18 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta, wskazane jest, że niedziele i święta zgodnie z ich znaczeniem kalendarzowym, czyli jako kolejne 24 godziny przypadające między godziną 24.00 w sobotę lub dzień poprzedzający święto, a godziną 24.00 w niedzielę lub święto. Ustawa ogranicza handel oraz wykonywania czynności z nim związanych w placówkach handlowych w niedziele i święta, a także w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy.
Ograniczenie pracy w niedziele dla placówek handlowcach
Zakaz ograniczonego handlu w niedziele i święta nie obowiązuje m.in. :
• w stacji paliw płynnych;
• w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami;
• w aptekach i punktach aptecznych;
• w zakładach leczniczych dla zwierząt;
• w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu pamiątkami lub dewocjonaliami;
• w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej, wyrobami tytoniowymi, kuponami gier losowych i zakładów wzajemnych;
• w placówkach pocztowych
• w placówkach handlowych w obiektach infrastruktury krytycznej,
• w placówkach handlowych w zakładach hotelarskich;
• w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku;
• w placówkach handlowych na dworcach;
Pracownicy należący do kościołów innych niż Rzymsko-Katolicki oraz pozostałych związków wyznaniowych
Pracownicy, którzy należą do innych kościołów i związków wyznaniowych, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy na czas niezbędny do obchodzenia świat zgodnych z ich wyznaniem. Wniosek taki powinien być zgłoszony co najmniej na 7 dni przed terminem planowanej nieobecności, a nieobecność w pracy powinna zostać odpracowana.
Praca pracowników w niedziele i święta może wynikać z obowiązującego pracownika rozkładu czasu pracy, a także jeśli jest konieczne wykonywanie pracy nieprzewidzianej z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy.
Wyjątki od zakazu pracy w niedziele i święta
Ustawodawca wprowadził jednakże wyjątki od obowiązku zwolnienia pracownika ze świadczenia pracy w niedziele i święta, tym samym praca w niedziele i święta jest dozwolona w następujących przypadkach:
• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
• w ruchu ciągłym;
• przy pracy zmianowej;
• przy niezbędnych remontach;
• w transporcie i w komunikacji;
• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
• w rolnictwie i hodowli;
• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności,
• w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
• przy wykonywaniu prac:
o polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni świąteczne są u niego dniami pracy,
o zapewniających możliwość świadczenia usług o których mowa w punkcie powyżej.
Powyższe wyjątki od zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy w niedziele i święta, wskazane przez ustawodawcę w Kodeksie Pracy, mają różny charakter.
Należy wskazać sytuacje nadzwyczajne, w przypadku gdy praca w niedziele lub świąteczna wykonywana jest w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia, ochrony środowiska bądź celem usunięcia awarii.
W pozostałych przypadkach w/w praca pracowników w niedziele i święta, może wynikać z obowiązującego pracownika rozkładu czasu pracy, a także jeśli jest konieczne wykonywanie pracy nieprzewidzianej z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy. Należy jednak pamiętać, że szczególne potrzeby pracodawcy nie stanowią pracy możliwej jedynie w przypadku prowadzenia akcji ratowniczej lub usuwania awarii. Prace wykonywane z uwagi na szczególny charakter pracy, w tym jej znaczenie społeczne mogą być wykonywane np. przy niezbędnych remontach, w transporcie i komunikacji, w zakładowych strażach pożarnych i służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia i ochronie osób, a także przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. W tym miejscu należy dodać, iż za prace remontowe, o których wspomnieliśmy powyżej, uważa się sytuacje, gdy wykonanie prac jest niezbędne (np. zagrożenie zawalenia się budynku), bądź z uwagi na konieczność jak najszybszego zakończenia inwestycji. W innych przypadkach zatrudnienie pracowników celem wykonywania prac remontowych w niedziele i święta jest niedopuszczalne. Decyzję, czy wykonanie prac jest niezbędne, podejmuje Pracodawca, jednakże podlega ona kontroli organów.
Oddzielny charakter mają wyjątki wskazane w Kodeksie ze względu na organizację pracy przyjętą w danym zakładzie.
Wyjątki jakie zostały wskazane w ustawie, w większości dotyczą pracy we wskazanych branżach, konieczność prac z uwagi na ich użyteczność społeczną (usługi hotelarskie, usługi gastronomiczne, jednostki gospodarki komunalnej). Prace wykonywane z uwagi na ich społeczną użyteczność nie mają katalogu zamkniętego i to pracodawca może uznać ją za konieczną ze względu na jej społeczną użyteczność i codzienne potrzeby ludzkości. Pracodawca w takim przypadku powinien jednak pamiętać, iż jego decyzja może być kontrolowana przez uprawnione do tego organy.
Należy pamiętać, że jeżeli pracodawca korzysta z wyjątków i dopuszcza swoich pracowników do pracy w niedziele i święta, to pracodawca powinien takim pracownikom zapewnić inny dzień wolny od wykonywania pracy. Wykonywanie przez pracownika pracy w niedzielę lub święto nie zmienia zasady, że pracownika obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy i odpowiednia liczba dni wolnych.