Przepisy dotyczące spraw spadkowych, w tym sporządzania testamentu, zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym (dalej jako k.c.). Zgodnie z art. 926 k.c. powołanie do spadku może wynikać z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje w sytuacji, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (np. w drodze sporządzenia testamentu) albo gdy żadna z osób, które zostały powołane nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Czym jest testament?

Testament jest czynnością prawną dokonywaną na wypadek śmierci testatora, która wywołuje skutki dopiero w chwili jego śmierci. Do tego czasu testament może być wielokrotnie zmieniany lub odwołany, np. poprzez zniszczenie testamentu. W myśl art. 942 k.c. testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Sporządzić testament może jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo).

Na gruncie polskiego prawa wyróżniamy dwie grupy testamentów: testamenty zwykłe oraz testamenty szczególne. Testamenty zwykłe dzielą się na: testament pisemny, notarialny oraz urzędowy.

Testament pisemny

Testament pisemny (testament holograficzny) jest podstawową formą testamentu zwykłego. Zgodnie
z art. 949 § 1 k.c., spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Przytoczony przepis przedstawia przesłanki, jakie należy spełnić, w celu skutecznego sporządzenia testamentu pisemnego.

Po pierwsze, testament powinien być napisany w całości własnoręcznie przez testatora. Po drugie, testament powinien zostać podpisany przez spadkodawcę. Podpis pełni w tym wypadku dwie funkcje: identyfikuje testatora oraz wskazuje, iż złożone oświadczenie jest ukończonym testamentem. Należy wskazać, iż wszelkie dopiski zawarte pod podpisem są nieważne, chyba że również zostaną podpisane. Podpis testatora powinien być złożony własnoręcznie i zawierać pełne imię i nazwisko, tak aby nie było problemów z jego identyfikacją. Co również istotne, testament powinien być opatrzony datą. Nie ma w tym wypadku znaczenia, w jakim miejscu data zostanie umiejscowiona, o ile jest ponad podpisem. Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Testament notarialny

Drugi z testamentów zwykłych to testament notarialny.Ten typ testamentu sporządzany jest w formie aktu notarialnego przez notariusza.

Testament notarialny jest uważany za najbardziej bezpieczną i najtrudniejszą do obalenia formę testamentu, z uwagi na fakt, że sporządzany jest z udziałem profesjonalisty. Zdaniem doktryny testament notarialny najpełniej zabezpiecza rzeczywistą wolę spadkodawcy. Po śmierci spadkodawcy notariusz zobowiązany jest przekazać sporządzony testament do sądu spadku, czyli właściwego sądu rejonowego, w którego okręgu ostatnio zamieszkiwał spadkodawca. Należy podkreślić, iż pomimo zachowania formy notarialnej testamentu, może on zostać w każdej chwili odwołany lub zastąpiony, nawet zwykłym testamentem pisemnym.

Testament urzędowy

Trzecią formą testamentów zwykłych jest testament urzędowy (testament allograficzny). Zgodnie z art. 951 k.c. spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.

W celu ważnego sporządzenia testamentu urzędowego konieczne jest spełnienie kilku przesłanek. Po pierwsze, powinien on zostać sporządzony w obecności właściwej osoby urzędowej,o których mowa powyżej. Po drugie, wymagane jest spisanie protokołu zawierającego okoliczności powstania testamentu (wymienienie świadków itp.) Po trzecie, oświadczenie woli testatora powinno zostać złożone w całości ustnie, bez ingerencji osób trzecich w jego formułowaniu, tak aby została wyrażona rzeczywista wola testatora. Po czwarte testament urzędowy powinien powstać w obecności co najmniej dwóch świadków, którzy winni być obecni przez cały czas składania oświadczenia woli przez testatora.

Ponadto na gruncie polskiego prawa występuje również grupa tzw. testamentów szczególnych. Są to testamenty, które mogą zostać sporządzone jedynie w wyjątkowych, ściśle określonych w ustawie przypadkach.

Testament ustny

Pierwszym z testamentów szczególnych jest testament ustny, który może zostać sporządzony w obecności co najmniej trzech świadków, w sytuacji gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy.

Testament allograficzny

Drugi rodzaj testamentu szczególnego, to testament allograficzny sporządzany w na polskim statku morskim lub powietrznym w obecności dwóch świadków oraz dowódcy statku lub jego zastępcy.

Testament wojskowy 

Trzeci rodzaj testamentu szczególnego to testament wojskowy.

Podkreślić należy, iż testamenty szczególne są formą wyjątkową, dlatego też zgodnie z art. 955 k.c., testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Jeżeli chodzi o samą treść testamentu, wskazania wymaga, iż spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Warto również zaznaczyć, iż spadkodawca powinien oznaczyć udziały w jakich zamierza powołać do spadku poszczególnych spadkobierców. W innym wypadku zastosowanie znajdzie art. 960 k.c., który stanowi, że jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych.