Co grozi pracownikowi, który pracuje przebywając na zwolnieniu lekarskim? Takie postępowanie nie jest zgodne z prawem, a ZUS ma prawo sprawdzić, czy rzeczywiście jest on niezdolny do świadczenia pracy. Jak wygląda tryb i zasady przeprowadzania takiej kontroli oraz konsekwencje ich utrudniania przez pracownika?
Poziom absencji chorobowych w naszym kraju przekracza dziś średnią europejską. Taki stan rzeczy doskwiera nie tylko pracodawcom, ale i pracownikom, na których barki spadają przeważnie obowiązki nieobecnych kolegów. To prosta droga do pojawienia się napięć, sporów oraz poczucia niesprawiedliwości. Jest to tym bardziej prawdopodobne, jeśli zwolnienia lekarskie okazują się metodą na przedłużenie urlopu czy załatwienie prywatnych spraw. Wzrost wydajności pracy i budowanie zaufania wśród personelu w dużej mierze uzależnione są zatem od wdrożenia efektywnych sposobów zarządzania absencjami chorobowymi. Taki właśnie cel mają zewnętrzne kontrole prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich, z których coraz częściej korzystają firmy z wielu różnych branż.
Przepisy prawa w tej materii są jasne - pracodawca zatrudniający więcej niż 20 pracowników, który ma wątpliwości czy wykorzystują oni zwolnienia lekarskie zgodnie z ich celem np. czy nie wykonują w tym czasie innej pracy zarobkowej albo przedłużają urlop wypoczynkowy, może przeprowadzić kontrolę w tym zakresie. Kontrole muszą być przeprowadzane zgodne z obowiązującymi przepisami.
Obowiązki pracownika podczas kontroli

Obowiązkiem pracownika jest natomiast poddanie się ewentualnej kontroli i pełna współpraca z osobami, które je przeprowadzają. Wynika to z zasady lojalnego zachowania w stosunku do pracodawcy, a także w szczególności z art. 100 par. 2 ust. 4 Kodeksu pracy - nakazu dbałości pracownika o dobro zakładu pracy.
Pracownik, który nie wypełnia takiego obowiązku i odmawia poddania się kontroli, naraża się na konsekwencje tj.: ryzyko uznania przez pracodawcę, że zwolnienie lekarskie jest przez niego wykorzystywane niezgodnie z jego celem. W takiej sytuacji w pierwszej kolejności, na podstawie art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, pracownik traci prawo do odpowiednio; wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego za cały okres choroby. W zależności od okoliczności konkretnego przypadku, uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli przez pracownika może skutkować zaistnieniem przesłanek uzasadniających rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę z pracownikiem za wypowiedzeniem, a w sytuacjach rażących, przy zachowaniu nadzwyczajnej ostrożności przez pracodawcę, nawet zwolnieniem dyscyplinarnym.
Aby zmienić negatywne i stereotypowe postrzeganie kontroli przez pracowników pracodawcom poleca się stosowanie dobrych praktyk w zakresie ich przeprowadzania. Załoga powinna być w sposób rzetelny poinformowana o celach i podstawach prawnych kontroli. Stosowne zapisy należy wprowadzić do regulaminów pracy lub zarządzeń wewnętrznych. Przed podjęciem ostatecznych decyzji w stosunku do pracownika, który nie poddał się kontroli, powinno się przyjąć od niego stosowne wyjaśnienia. Kontrola zwolnień powinna być przeprowadzana w taki sposób, aby nie naruszać dóbr osobistych pracownika. Niedopuszczalnym jest chociażby naruszanie tajemnicy lekarskiej, czyli dociekliwe dopytywanie o przebieg choroby lub zmuszanie do opisywania szczegółowo dolegliwości.
Kontrola zwolnień chorobowych, odpowiednio komunikowane i przeprowadzane, skutkują poprawą wydajności firmy oraz budową zaufania wewnątrz załogi. Ustawodawca określając obowiązki pracowników w zakresie prawidłowego wykorzystywania zwolnień lekarskich, jednocześnie zapewnia im ochronę prywatności i dóbr osobistych, nie ograniczając przy tym pracodawcy możliwości eliminowania patologii związanych z ich nadużywaniem.
Podstawa prawna przeprowadzania kontroli
Tryb i zasady przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich w sposób szczegółowy regulują:
• ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy.